Hacamatın Tarihçesi

Hacamat (Arapça’da Hijama), çeşitli hastalıkların tedavisi için eski, bütünsel bir yöntemdir. Kupa terapisinin kesin kökeni bir tartışma konusu olsa da, kullanımı erken Mısır ve Çin tıbbi uygulamalarında belgelenmiştir. Bu yazı derlemesinde hacamatın tarihçesi anlatılmaktadır.

Hacamatın Tarihçesi

Kadîm medeniyetlerde insanların, hastalıkları tedavi etmek veya hastalıklardan korunmak amacıyla tatbik ettikleri tedavi yöntemlerinden birisidir. Bu tedavi yönteminin hangi medeniyet tarafından ve ne zaman ilk olarak ortaya konulduğuyla ilgili net bilgi söylemek bir hayli zordur. Fakat araştırmalarım sonucunda ne kadar da eski yöntem olduğu konusunda siz ziyaretçilerimi bilinçlendireceğim. Bu uygulama dünyanın pek çok yerinde yaygınlık kazanmış ve farklı usullerle varlığını sürdürmüştür.

Kadim çağlardan beri birçok farklı bölgede uygulanmıştır. Bu eski tedavi yöntemi, Arap toplumu ve Hz. Peygamber döneminde de yaygın olarak kullanılmıştır. Arapça kökenli ‘hacamat’ kelimesi, ’emme’ anlamına gelir ve bu uygulamanın 5000 yılı aşkın bir tarihsel geçmişi olduğunu göstermektedir. Tıbbî birikimini anlamak ve bu birikim içerisinde hacamat uygulamasının mevcut olup olmadığını tespit etmek amacıyla başvurduğumuz başlıca iki kaynak bulunmaktadır. Bunlardan biri modern tıbbın babası olarak adlandırılan Hipokrat’a nispet edilen metinlerin toplandığı Corpus Hippocraticum’dur.*

Tarihte Herodot’un (bir Yunan tarihçi, M.Ö. 400) baş ağrısı,iştahsızlık, hazımsızlık, bayılma, apse tahliyesi, narkolepsi ve diğerlerinin tedavisi için ıslak ve kuru Kupa tedavisi ile ilgili reçetesi de dahil olmak üzere çok sayıda rapor vardır. Ayrıca batıdaki ünlü Mısır Papirüs Eber’lerinde (M.Ö. 1550) ve eski Yunan tıbbında da bir söz bulur. Hipokrat (Yunanistan), sırt ve ekstremitelerin kas-iskelet sistemi hastalıkları, jinekolojik şikayetler, farenjit, kulak rahatsızlıkları ve akciğer hastalıkları ile ilgili hacamat temelli tedavileri vaaz etti. Kupa terapisi Mısır ve Arap ülkelerinde ʻAl-Hijama ʼ olarak popülerdir.

Hipokrat ve Galen’den Günümüze

Büyük Yunan ‘’Modern Tıbbın Babası’’ Hipokrat, çeşitli hastalıkları tedavi etmek için
hacamat yapmanın en iyi yollardan biri olduğunu belirtti. Ayrıca ikinci bir kaynağımız ise Galen’in kan alma tedavisine dair fikirlerini üç farklı yazma eserin çevirisini inceleyerek kaleme alan Peter Brain’in çalışması Galen on Bloodletting’de yer alan döneme ait yazma eserlerdir.**

Kupa tedavisinin uygulaması son zamanlarda Amerika, Almanya, Norveç, Danimarka,
Suudi Arabistan, Mısır, Hindistan ve Çin gibi birçok ülkede artmıştır. Yakın zamanda
Harvard Tıp Fakültesi’nde “kronik şiddetli ağrıdan yakınan çocuklarda kupa ve akupunktur
tedavisinin etkili olduğu rapor edilmiştir.”***

Antik Uygulamalardan Modern Sterilizasyona

Hipokrattan önce bile Yeni Asur İmparatorluğunda, yaklaşık M.Ö.700 yılında kil tabletlere
basılan çivi yazısında anlatıldığı gibi hacamat uygulanıyordu. ‘’ağızla veya bir bufalo boynuzu kullanarak vakumlanarak hacamat.’’ şeklinde gerçekleşiyordu. Tabii şuan çok daha gelişmiş ekipmanlarla sterilizasyon sağlanarak kliniğimizde uygulamalarımız gerçekleşiyor. Ancak hacamatla ilgili en eski kayıt olduğu iddia edilen şey Eski Mısır’dan geliyor. Ayrıca moğol tıbbında 2500 yıllık geçmişi olduğu düşünülüyor. M.Ö. 2000 yıllarından kalan belgelerden hacamatın o tarihlerde Mısır’da yaygın bir tedavi usulü olduğu anlaşılmaktadır. M.Ö. 1000 yıllarında arkeolojik kazılarda Çin’de hacamat yapıldığı ispatlandı. Bu makaleyi araştırırken hacamat kullanımını teşvik eden pek çok web sitesini ziyaret ettim ve M.Ö. 1800 yıllarına tarihlenen ve hacamat kullanımını tartıştığı söylenen
Veterinerlik Papirüsü ve Papirüs Ebers (Eski Mısır’a ait, tıp bilgileri içeren en eski ve en
önemli yazmadan biridir. İçerdiği yaklaşık 700 reçete ile eski çağ hekimliğine ışık tutan
Ebers Papirüsü, Teb kentinde bir mumyanın kucağında bulunmuştur ve bugün Leipzig Üniversitesi Kütüphanesi’nde korunmaktadır.) Bu iki eski papirüs referansı üzerinde araştırma yaptım. Her ikisi de parça parça ama geriye kalanların çevirileri çevrimiçi olarak mevcut.

Tıbbi Araçlar ve Tarihi Kabartmalar

Mısır Hacamatına ait  en eski doğrulanabilir referans, Londra Bilim Müzesi koleksiyonundaki M.Ö. 300 ile M.S. 300 arasında tarihlenen bronz bir hacamat kabı ve Sobek
Şapeli’ndeki vantuzları da içeren tıbbi aletleri tasvir eden oymalı bir kabartmaydı. M.S. 3.yy ’da inşa edilen Kom Omba Tapınağında.

Hz. Muhammed’den Napolyon’a ve Osmanlı’ya Hacamatın Tarihçesi

M.S. 500’lü yıllarda Hz.Peygamber “Tedavi olduğunuz şeylerin en hayırlısı hacamattır.” Demiştir. M.S. 1000’li yıllarda İspanya Endülüs’te İslam tıp alimi Ebul Kasım,
El Zahravi özel hacamat bıçağı tasarlayıp kullandı. 1600’de Napolyon hem kendisi hem de askerleri için yılda 10’dan
fazla kez hacamat ve sülük uygulaması yaptırdı. Ayrıca Osmanlı’da saraydan, sıradan vatandaşa kadar herkes yılda üç dört kez hacamat yaptırırdı. Hacamatın şifa
kaynağı ve en iyi tedavi yöntemi olduğunu ifade eden rivayetler farklı sahabeden farklı varyantlarla nakledilmiştir.

1. İbn Abbâs’tan nakledildiğine göre Hz. Peygamber (sas.) şöyle buyurmuşlardır:
“Şifa üç şeydedir: Hacamat (kan alma) aletini/şişesini vurmak, bal şerbetini içmek veya ateşle dağlamaktır. Ancak ben ümmetimi dağlamaktan nehy ederim” **** .

2. Câbir b. ‘Abdillâh tarikiyle gelen rivayette ise “Ancak ben, ümmetimi dağlamaktan
nehy ederim” cümlesinin yerine “Ben dağlama (ile tedaviyi) sevmem” ifadeleri yer almaktadır.*****